‘VASTGELOPEN’!

‘VASTGELOPEN’!

Pieter, 14 jaar was een poosje, succesvol, in therapie geweest in verband met angst. Ik had hem een paar jaar niet gezien totdat hij belde of hij nog een keer een afspraak kon maken omdat hij was ‘vastgelopen in zijn hoofd’! Ik was benieuwd wat hij hier mee bedoelde. Pieter vertelde het volgende: ik loop tegen problemen aan en ik vind dat ik die zelf moet oplossen maar dat lukt niet, ik blijf in een kringetje ronddraaien en ga ‘malen’ met als gevolg dat ik, achteraf gezien, rare, in paniek genomen oplossingen bedenk die het probleem juist veel groter maken. Wat was er gebeurd: Sinds kort werkte hij op zaterdag van 18.00-20.00 in de horeca. Op zich vond Pieter het geweldig om geld te verdienen maar hij merkte dat hij in toenemende mate geen zin had om te gaan werken. Hij snapte niet goed waar die onvrede vandaan kwam, hij besloot het ‘gevoel’ te negeren. Tot die bewuste zaterdagmiddag; het gevoel van onvrede overweldigde hem, impulsief besloot hij om i.p.v. rechtsaf naar zijn werk, linksaf naar het bos te gaan om orde in zijn hoofd te krijgen. Het gevolg laat zich raden: Pieter was niet op zijn werk aan gekomen, ouders in paniek, manager ongerust, waar was Pieter? Toen we samen in alle rust nog eens alles op een rijtje gingen zetten bleek dat er een aantal dingen speelden: het tijdstip viel hem zwaar – altijd onder etenstijd – hij had het gevoel geen contact te hebben met zijn collega’s en de manager had een opmerking gemaakt dat hij te traag werkte. Pieter had geprobeerd eerst zelf alles op een rijtje te krijgen maar hij kwam er niet uit, het liep vast in zijn hoofd. Hoe komt dit nu?

In de wetenschap hier geen laatste woord in te kunnen spreken, legde ik hem uit dat de mens is geschapen met een linker en een rechterhersenhelft, die elk een eigen taak heeft in het verwerken van alles wat op je afkomt. Links houdt zich bezig met het ‘detail’, rechts met het ‘geheel’. Die twee werken samen om een zo compleet mogelijk beeld van je ervaringen te krijgen. Als de ene helft meer gestimuleerd en verder ontwikkelt is als de ander, kan het lijken alsof je in twee verschillende werelden leeft, die op gespannen voet met elkaar staan. Gelukkig zijn ze verbonden door een hersenbalk, waardoor we één blijven. Die twee taken zie je bij dieren ook, daar noem je ze alleen anders, namelijk ‘eten’ en ‘niet gegeten worden’. Neem bijvoorbeeld een kip. Om te eten moet hij met één oog focussen op iets wat hij herkent als eetbaar. Iets bekends dus, en van eetbare grootte: niet te groot, zaden, blaadjes en insecten; ergo: ‘details’! Om niet gegeten te worden, moet hij tegelijkertijd één oog openhouden voor de hele wereld om hem heen en bedacht zijn op het onvoorziene, een buizerd in de lucht of een vos in de verte; kortom: het ‘totaal’ van zijn leven. Dat zijn twee verschillende taken. Om ze tegelijkertijd te kunnen vervullen is het dier uitgerust met twee ogen, met ieder een eigen taak; de rechter om eten te zoeken, de linker om de omgeving in de gaten te houden (hersenen en zintuigen zijn kruislings geplaatst in het lichaam, vandaar de omkering).

Nu weer terug naar Pieter. Bij mensen concentreert de linker hersenhelft zich ook op het detail en de rechter op het geheel. De een ‘verklaart’ tot in detail, de ander ‘ervaart’ het totaal. Rechts is je ‘ervarings’- of ‘relatie’-brein, links je ‘verklarings’-brein. Deze laatste vereenvoudigt, reduceert en abstraheert de werkelijkheid zodanig dat je deze kan blijven (be)’grijpen’. De linker hersenhelft is gericht op wat bekend is, terwijl de rechter bedacht  is op het onverwachte. Links neemt alles wat bekend is letterlijk, rechts is in voor het onverwachte. ‘Om half vijf ben ik er!’ is voor de linker hersenhelft een ge’detail’leerde waarheid. Als diegene na half vijf komt aanzetten, zorgt je rechter hersenhelft ervoor dat je denkt: ‘hij kan de bus gemist hebben’! Voor de linker hersenhelft kan er maar één waarheid bestaan, voor de rechter hersenhelft is de waarheid en de werkelijkheid relationeel verbonden aan je ervaringen. Een relatie kent meerdere aspecten en dus ook meerdere waarheden. Je zou ze ook ‘op-zichzelf-staand-denken’ en ‘relationeel-denken’ kunnen noemen.

Ook is er een volgordelijkheid in beide; een kind doet eerst ervaringen op; de rechter hersenhelft ontwikkelt zich eerst. Daarna maakt het zich zaken bewust en krijgt het er ‘begrip’ over; de linker hersenhelft ent zich op de rechter. Hoe kan het nou dat links zich overmatig ontwikkelt? Het volgende zou daar over gezegd kunnen worden. Door hechting kan er eerst een veilige relationele basis in je rechter hersenhelft gelegd worden. Als dat niet gebeurd of gebeurd is door wat dan ook, ontstaat er een leegte. Je linker hersenhelft zal dat willen compenseren. Maar omdat veiligheid relationeel is, gaat dat niet lukken. De linker hersenhelft kan dat niet accepteren en blijft ‘malen’, zoekend naar iets dat alleen rechts te krijgen en te ervaren is. Ondertussen krijgt de rechter hersenhelft te weinig aandacht en kan zich onvoldoende ontwikkelen, zodat er scheefgroei ontstaat. Door onveiligheid en angst kan de linker hersenhelft zo overactief worden en de rechter hersenhelft gaan onderdrukken. Het kan zelfs zover komen dat de linker, ongecorrigeerd door de rechter, zich zo in één waarheid vastbijt dat het ‘gezonde’ verstand en de ‘gewone’ werkelijkheid van de rechter hersenhelft, er helemaal niet meer toe doen. De linker hersenhelft tolereert maar één waarheid en is intolerant voor al het andere. Als die ene waarheid niet gevonden kan worden, blokkeert de persoon in kwestie, Pieter!

‘Op-zichzelf-staand-denken’ kan de vrucht zijn van een overheersende, op angst gefundeerde, linker hersenhelft en kan alleen bevrijdt worden door de ‘relationele’ rechter hersenhelft. Wijsheid vindt je pas in de balans tussen beide hersenhelften. In therapie willen we deze ‘eenzijdigheid’ in beeld brengen en relationeel aanvullen door een appèl te doen op de rechter hersenhelft in situaties die spanning oproepen. Concreet houdt dat in dat Pieter, als er zich in zijn ogen problemen voordoen, zich niet in zijn linker hersenhelft leert opsluiten, maar juist dan in relatie leert blijven om zijn ‘probleem’ te delen met iemand! Want alleen door in relatie te blijven met anderen, de schepping en de Schepper kan er weer sprake zijn van het ‘gezonde tweezijdige’ verstand dat oog heeft voor de ‘gewone’ totale werkelijkheid.

HARTSZAEK,

Dordrecht, 27 juni 2017